کوانتوم فلسفه و خدا  

کوانتوم فلسفه و خدا                                    

در این بخش می خواهیم برگی از کتاب کوانتوم فلسفه و خدا را ورق بزنیم و در خصوص ارتباط بین فیزیک کوانتوم و خدا به تفسیری از نظریه کوانتوم بپردازیم که بر اساس آن، خداوند می تواند با معین کردن عدم قطعیت های کوانتومی دست به معجزات بزند. از همه مهم تر این که در چنین تفسیری از نظریه کوانتوم، اساسا نقض قوانین طبیعت اتفاق نمی افتد. این مسئله از این حیث حائز اهمیت هست که در دوران حاکمیت فیزیک نیوتنی دفاع از امکان پذیری معجزات خدا مستلزم توجیه نقض قوانین طبیعت بود. چرا که نه فیزیک نیوتنی اجازه نقض قوانین طبیعت را می داد و نه مخالفان چنین رویکردی، دست از ادعای خود مبنی بر این که “خدا قوانینی را که با یک دست وضع می کند، با دست دیگر نقض نمی کند” برمی داشتند.

قبل از هر چیز، تمام مواد اولیه جهان از اتم‌ها و ذرات زیراتمی تشکیل شده‌اند و مداخلات انجام شده در سطح زیراتمی، در واقع در تمام جهان انجام می‌شود. همچنین در این مورد علاوه بر نظریه کوانتوم، این موضوعِ مطرح شده در نظریه آشوب هم باید در نظر گرفته شود که “یک تغییر کوچک در ورودی، تأثیر بزرگی بر خروجی می‌گذارد”.

همانطور که در مطالعات انجام شده در ارتباط با نظریه آشوب هم نشان داده شده است، حتی یک تغییر بسیار کوچک در بخشی از جهان ممکن است تغییرات بزرگی در بخش دیگری از جهان ایجاد کند. به یاد بیاوریم که بر اساس این رویکرد که به “اثر پروانه‌ای” مشهور است، یک پروانه که بال‌هایش را در دمشق به هم می‌زند، ممکن است باعث ایجاد طوفانی در استانبول شود.

در نهایت، اگر مداخله‌ی الهی با دانش جهان‌شمول خدا ادغام شود، با مداخله‌ای در حد تغییر جهت یک پروانه -با تغییر جهت توسط مداخلات سطح کوانتومی در ذهن پروانه و یا با تغییر جهت پروانه با ایجاد یک جریان هوا با مداخلات سطح کوانتومی-، می‌توان چگونگی ایجاد طوفانی که باعث نابودی بعضی از اقوام در متون مقدس می‌شود را توضیح داد. تأثیر بیان شده توسط اثر پروانه‌ای را می‌توان به عنوان “وابستگی حساس به شرایط اولیه” نیز بیان کرد.

پیش از درک اهمیت این موضوع در فیزیک، وجود چنین تأثیری در میان عموم مردم با عقل سلیم و مشاهدات ساده تشخیص داده شده بود. این گفته‌ی رایج بین مردم هم این موضوع را بیان می‌کند:

یک میخ یک نعل را،

یک نعل یک اسب را،

یک اسب یک سرباز را،

یک سرباز یک جنگ را،

یک جنگ یک کشور را نجات می‌دهد! (9)

جانر تاسلامان در کتاب کوانتوم فلسفه و خدا علاوه بر تحلیل نظریه آشوب ارتباط آن را با فاعلیت الهی نشان می دهد. حال، با این تعریف از نظریه آشوب، می توانیم ادغام این نظریه با نظریه کوانتوم و ارتباط بین فیزیک کوانتوم و افعال خدا را بهتر درک کنیم

در نظریه آشوب، اثر پروانه‌ای در چارچوب قوانین موجبیت‌گرا مورد بررسی قرار می‌گیرد. اگر نظریه آشوب و نظریه کوانتوم با هم در نظر گرفته شوند، می‌توان سعی کرد تغییرات کوچکی را که می‌توانند نتایج بزرگی داشته باشند، با “معین شدن عدم قطعیت‌ها” توسط خدا توضیح داد (ناموجبیت‌گرایی را وارد این روند کرد). نکته مهم برای ما این است که ببینیم یک تأثیر جزء به کل تا چه حد می‌تواند نتایج مهمی به همراه داشته باشد.

در تعاملات ذرات کوچک ماده با ذرات کوچک اطراف و محیط –که به شکل برخورد انجام می‌شود- این ذرات طی مدت چند ساعت که از نظر ما مدت زمان کوتاهی است، وارد کوادریلیون ها تعامل می‌شوند. اگر همانطور که نظریه کوانتوم نشان می‌دهد، قوانین جهانی دارای ساختار احتمالی در ذات خود باشند، طی کوادریلیون‌ها تعامل می‌توان با مداخله در احتمالاتی که به لحاظ هستی‌شناختی وجود دارند، تغییر بسیار بزرگی به وجود آورد. اجازه دهید تصور کنیم یک موشک، دور جهان پرواز می‌کند و به مکان قبلی خود می‌رسد.

اگر مدار این موشک به میزان یک تریلیونیوم درجه منحرف شود، در دور اول، تفاوت قابل ملاحظه‌ای وجود نخواهد داشت، اما بعد از یک تریلیون دور یک درجه تفاوت اتفاق می‌افتد، با 90 تریلیون بار دور زدن مدار اولیه 90 درجه منحرف می‌شود و با 180 تریلیون بار دور زدن مدار کاملاً معکوس می‌شود.

هنگامی که تغییرات کوچکی که با مداخله‌ی آگاهانه در احتمالات به وجود می‌آیند، در تعداد بسیار زیاد تکرار ‌شوند و این احتمالات، هدفمند و با آگاهی الهی انتخاب ‌شوند، تغییرات بسیار زیاد و نتایج غیر منتظره می‌تواند بدون نقض قوانین طبیعت ایجاد شود.

قانون احتمالاتی آنتروپی در توزیع اتم‌ها / مولکول‌ها، مانند اتم‌ها / مولکول‌های موجود در هوا ظاهر می‌شود. احتمال این‌که یک مولکول هوا در یک نیمه از اتاق قرار بگیرد ½ است، اما احتمال ریاضی این که همه اتم‌ها در یک اتاق، احتمالی مشابه را ایجاد کنند به حدی کم است که باعث می‌شود درک کنیم که چرا مولکول‌ها در تعداد بالا، رویدادهای شگفت‌انگیز با احتمال پایین (معجزات) را تقریباً نشان نمی‌دهند.

جورج گاموف می‌گوید برای این که مولکول‌های موجود در هوای یک اتاق در یک نیمه‌ی آن جمع شوند، باید  10299.999.999.999.999.999.999.999.998 ثانیه صبر کنیم. اگر به یاد بیاوریم که عمر تخمینی جهان در مجموع حدود 1017 ثانیه است، درک می‌کنیم که چرا نباید از خفگی به خاطر تجمع مولکول‌ها در یک نیمه از اتاق بترسیم.

اگر حرکت مولکول‌ها را بتوان با معین کردن عدم قطعیت‌های برآمده از نظریه کوانتوم هدایت کرد، یعنی اگر ما استدلال کنیم که “احتمالات معرفت‌شناختی” در قانون آنتروپی در واقع “احتمالات هستی‌شناختی” هم هستند و خدا با معین کردن این احتمالات (عدم قطعیت‌ها) مداخله می‌کند، بسیاری از معجزات که با حرکت اتم‌ها/مولکول‌ها ممکن است به وجود بیایند، می‌توانند بدون نقض قوانین طبیعت توضیح داده شوند.

علاوه بر این به دلیل ورود عدم تعین به این روند، دیگر نیازی به مفهوم “مداخله‌ی آغازین” نیز نخواهد بود، زیرا حوزه‌ای که اکنون در آن امکان مداخله وجود دارد، نه تنها در آغاز، بلکه در سطح اتمی، در همه زمان‌ها، به طور گسترده‌ای در سراسر جهان وجود دارد. اجازه دهید رویدادی خیالی را در نظر بگیریم که در آن قومی که تلاش می‌کند پیامبری را به قتل برساند، به دلیل حرکت و دور شدن مولکول‌های هوای محیطی که این قوم در آن قرار دارد، ناکام می‌ماند.

بدون شک این پدیده از دیدگاه خداباورانه «معجزه» نامیده می‌شود، اما همان‌طور که می‌بینید، این معجزه را می‌توان با تحقق احتمالات بسیار کوچک بدون نقض قوانین طبیعت ایجاد کرد(10).

نظریه کوانتوم و معجزات خدا

پیش تر در مقاله مداخله آغازین و تحقق معجزات بدون نقض قوانین طبیعت به رویکردی پرداخته شد که نشان می داد خدا می تواند بدون نقض قوانین طبیعت از طریق مداخله در همان لحظه آغاز جهان، وقوع معجزات را پیش بینی کند و به این ترتیب می توان از وقوع معجزات بدون نقض قوانین طبیعت دفاع کرد.

حال بیایید با این رویکرد، معجزه‌ی شکافتن دریا برای حضرت موسی را نیز در نظر بگیریم. این بار گفته می‌شود که خدا مولکول‌های آب را به سمت راست و چپ هدایت می‌کند و با معین کردن عدم قطعیت‌های کوانتومی، معجزه را بدون نقض قوانین طبیعت ایجاد می‌کند. کسانی که احتمالات مربوط به حرکت مولکول‌ها را معرفت‌شناختی در نظر می‌گیرند، می‌توانند با “مداخله‌ی آغازین”، مدل ذکر شده‌ی معجزه بدون نقض قوانین را اتخاذ کنند. کسانی هم که با کمک نظریه کوانتوم وجود “احتمالات هستی‌شناختی” را می‌پذیرند، می‌توانند دیدگاه معجزه بدون نقض قوانین طبیعت را با استناد به “مداخله در لحظه”  اتخاذ کنند.

وحی‌هایی که به پیامبران شده است، جایگاه مهمی در ادیان توحیدی دارند و این موقعیت‌های خارق‌العاده نیز با نظریه کوانتوم مرتبط شده‌اند و تلاش شده است در چارچوب قوانین طبیعی توضیح داده شوند. جورج الیس می‌گوید، خدا می‌تواند بدون نقض هر گونه قوانین طبیعت از طریق مداخلات در سطح کوانتومی، وحی کند.

الیس همچنین اشاره می‌کند که صرف نظر از وحی، خدا می‌تواند با معین کردن عدم قطعیت‌های کوانتومی بر مغز انسان تأثیر بگذارد، به همین ترتیب مغز بر بدن و بدن هم بر محیط اطراف این تأثیر را گسترش می‌دهند. الیس استدلال می‌کند که دیدگاه او از وحی ممکن است برای بسیاری از فیلسوفان و دانشمندان “ناخوشایند” باشد؛ اما آن‌ها موفق به رد این دیدگاه نخواهند شد، زیرا با هیچ یک از دیدگاه‌های اساسی فیزیک مدرن مخالف نیست.

به نظر الیس، این رویکرد، اعتقاد به وحی را –که برای باور مذهبی ضروری است- بدون اتخاذ دیدگاه معجزه با نقض قوانین طبیعت میسر می‌سازد. در نهایت، الیس سعی نکرده است رخ دادن وحی را اثبات کند (الهیات طبیعی). اما سعی کرده است الهیاتی را ایجاد کند که علاوه بر سازگاری با علم مدرن، با این اعتقاد هم‌خوانی دارد که خدا حتی برای وحی و معجزات هم قوانین طبیعت را نقض نمی‌کند، به عبارت دیگر او سعی کرده است، “الهیات طبیعت” را ایجاد کند(11).

                                                     اثر پروانه ای

ظهور چنین رویکردهایی و حتی دفاع از آن ها به معنای دفاع از وقوع معجزات به این شکل نیست، بلکه تنها به معنای ممکن بودن وقوع معجزات به این شکل می باشند. به عبارتی وجود تفاسیر مختلف از نظریه کوانتوم و همین طور ادامه مناقشات بر سر پیامدهای فلسفی آن تا به حدی است که نمی توان رای به درستی قاطع یکی از این تفاسیر داد.

منابع

1. هالیدی، دیوید. رزنیک، رابرت. واکر، جرل. -مبانی فیزیک. تهران، انتشارات مبتکران، 1386.
2. گریفیث، دیوید. جِی، آشنایی با مکانیک کوانتومی، ویراست دوم، ترجمهٔ حمیدرضا مشفق، سعید واشهری، فرشاد نژادستاری، تهران، نشر کتاب دانشگاهی، 1388
3. آیا افکار ما توسط مکانیک کوانتم کنترل می‌شود؟ ترجمه‌ای از مقاله مجلهcom , January 13, 2009>>
4. Kasap, Safa O. Principles of electronic materials and devices. Vol. 2. New York: McGraw-Hill, 2006.
5. Mitin, Vladimir V., Dmitry I. Sementsov, and Nizami Z. Vagidov. Quantum mechanics for nanostructures. Cambridge University Press, 2010.
6. Levi, Anthony Frederic John. Applied quantum mechanics. Cambridge University Press, 2006.
7. Herbert, Nick, Quantum Reality: Beyond the new Physics (Nee york: Doubleday, 1985) p: 30
8. ایان باربور، علم و دین، ترجمه بهاء الدین خرمشاهی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1374، بخش سوم.
9. کتاب کوانتوم فلسفه و خدا- نشر سایلاو – صفحه 183
10. کتاب کوانتوم، فلسفه و خدا – نشر سایلاو – صفحه 184
11. کتاب کوانتوم، فلسفه و خدا – نشر سایلاو – صفحه 186